In de middeleeuwen werden ijs en bruin uitgesproken met een lange ie en uu, klinkers die je ook hoort in het Engelse to believe en het Duitse Bühne.
In de 16e eeuw diftongeerden ze in het westen. Dat wil zeggen: de lange klinkes werden tweeklanken. Stapsgewijs veranderden ze in onze huidige tweeklanken ij en ui. Bekijk de video hieronder om te horen hoe ze zich hebben ontwikkeld. (De tekst gaat onder de video verder.)
Gestopt met veranderen zijn de ij en ui nog niet. Waar de ij aan het begin van de twintigste eeuw nog klonk als een combinatie van è en i, fonetisch [ɛi̯], verkleurt die è nu naar de klinker die je ook in het Engelse hat [hæt] hoort, dus een a-achtige e. Er zijn zelfs mensen bij wie de ij met een echte a-klank begint: [ai̯]. Ook de beginklinker van de tweeklank ui gaat richting de a. Zie de laatste twee stadia in de video.
Taalwetenschapper Jan Stroop heeft de uitspraak van de tweeklanken met een a-achtige beginklinker Poldernederlands genoemd. Op zijn site is er alles over te lezen: http://www.janstroop.nl/poldernederlands/
Overigens is in bepaalde westelijke dialecten bij de ij het stadium [ai̯] al in de 16e eeuw bereikt. Die uitspraak werd door de hogere klassen echter onbeschaafd gevonden. In het latere ABN werd daarom de conservatievere uitspraak [ɛi̯] voorgeschreven.
De ui was in die westelijke dialecten een oi [ɔy̑] geworden, die je ook in het Duitse euch hoort. Ook die heeft de standaardtaal niet gehaald. Een dialect dat al vroeg ais [ai̯s] en broin [brɔy̑n] had, is het Antwerps. Nu is het aës [aˑə̯s] en broën [brɔˑə̯n].
De Friezen, Nedersaksen, Limburgers, West-Vlamingen en Zeeuwen zullen inmiddels naar hun scherm roepen: ‘Wij hebben nog steeds een ie [i(ː)]!’ Jazeker: zij hebben de oude uitspraak bewaard. En in plaats van ui hebben sommige streektalen nog uu [y(ː)]; andere de nóg oudere oe [u(ː)].
Taal aan de wandel 
Waarom zouden woorden als bijl en vuil niet volledig gediftongeerd geraakt zijn?
LikeGeliked door 1 persoon
Ik hoop dat ik uw vraag goed begrijp: spreekt u de ij en ui in ‘bijl’ en ‘vuil’ uit als lange klinkers die klinken als in ‘blèren’ en ‘freule’?
Zo ja, dan komt dat door de L. In veel regio’s gaat de j-achtige klank die in de tweeklanken ij en ui zit, namelijk niet goed samen met een L in dezelfde lettergreep. De L verstoot de j-klank.
Oorspronkelijk zijn de ij en ui in die woorden wel volledig gediftongeerd. ‘Bijl’ en ‘vuil’ klonken toen dus als ‘bij-j-l’ en ‘vui-j-l’. Maar later verdween de j-klank in veel regio’s, waaronder de mijne (Noord-Brabant) en als ik het goed begrijp ook de uwe.
Waarschijnlijk spreekt u ‘bijlen’ en ‘vuile’ wél met een j-klank uit. Ik doe dat althans wel. In die woorden staat de L namelijk in de volgende lettergreep: ‘bij-len’, ‘vui-le’. Daardoor kan de j-klank gewoon blijven.
Hoe spreekt u ‘breed’ en ‘groot’ uit? Klinkt ‘breed’ een beetje als ‘breejd’? En ‘groot’ als ‘groowt’? In dat geval zult u ‘vele’ en ‘kolen’ vast ook uitspreken met zulke tweeklanken, dus als ‘veejle’ en ‘koowlen’. Maar in ‘veel’ en ‘kool’ zullen de j-klank en w-klank weer ontbreken. In die woorden zullen de klinkers vast veel lijken op die van ‘veer’ en ‘koor’; zo is het althans bij mij. Ook hier hebben we weer te maken met die L, die geen j-klank – en dus ook geen w-klank – voor zich duldt als ze in dezelfde lettergreep staan.
De R heeft datzelfde effect, getuige ‘veer’ en ‘koor’ en zelfs ‘veren’ en ‘koren’. De uitspraken ‘veejr(en)’ en ‘koowr(en)’ komen in geen enkele variëteit van het Nederlands voor; ‘veejl’ en ‘koowl’ wel; met name in de Randstad.
LikeLike
Sorry voor de late reactie, maar voor mij is het zo duidelijk. Bedankt!
LikeGeliked door 1 persoon