Een raadsel: ziel

De herkomst van het woord ziel is onbekend. De huidige betekenis hangt nauw samen met het christelijke geloof en stamt dus pas van na de kerstening. Waar het woord voor die tijd voor gebruikt werd, weten we niet.

De vorm die ziel en haar Engelse, Friese en Duitse zusters soul, siel en Seele in het Proto-Germaans hadden, is met gepaste zekerheid gereconstrueerd: *saiwalō. Maar daar houdt het ook meteen bij op. *Saiwalō is namelijk niet met zekerheid te koppelen aan andere Germaanse woorden of aan een Indo-Europese wortel met nazaten in andere dochtertalen.
De tekst gaat verder onder de afbeelding.

De herkomst van *saiwalō valt weliswaar niet te bewijzen, maar er is wel een handjevol theorieën. Hieronder bespreek ik de drie voornaamste.

Zee
De theorie die in de bronnen als eerst wordt genoemd, is dat *saiwalō een afleiding is van het woord *saiwiz, dat zee of oceaan betekende en onder andere het woord zee heeft opgeleverd. Het woord zou dan slaan op een zee of meer waar de geest voor de geboorte en na de dood verbleef volgens het geloof van de Germanen. Maar het is onzeker of dat idee ooit echt in hun geloof heeft bestaan.

Eigen wil
Een tweede theorie is dat *saiwalō een samenstelling is van *s(w)ai en *walō. Dat tweede woord gaat terug op een wortel die ook in willen en in het Duitse woord wählen (kiezen) zit. Het woord *s(w)ai komt van de stam waar ook zich, zijn en het Latijnse suus, -a, -um met zijn Romaanse nazaten vandaan komen. De samenstelling zou dan eigen wil of iets dergelijks betekenen. Van daaruit is wel een betekenisontwikkeling denkbaar naar karakter en dus innerlijk – een betekenis die zou hebben aangesloten bij het christelijke concept van de ziel. Maar dat is echt speculatie.

Eeuwig leven
Nog speculatiever is de derde verklaring: *saiwalō zou een afleiding zijn van het woord *aiwaz, dat ons eeuw opleverde en oorspronkelijk eeuwigheid of leeftijd betekende. Maar vanwaar die s? Die wordt dan verklaard als zogenoemde s-mobile, een begin-s die in sommige nazaten van Indo-Europese wortels aanwezig is en in andere niet. Zo staat smelten naast het Engelse to melt; beide komen ze van de wortel *(s)meld-. Of vergelijk stier met het Latijnse taurus, woorden die allebei van *(s)táwros komen. Het probleem is echter dat de s-mobile verder alleen is aangetroffen voor medeklinkers en dus niet voor klinkers, zoals in *saiwalō het geval zou zijn.

Geen van de drie hypothesen is dus overtuigend. *Saiwalō blijft in nevelen gehuld…