Nederlands in het Engels

Het Nederlands heeft de afgelopen honderd jaar heel wat woorden uit het Engels overgenomen, maar in de eeuwen daarvoor – van de middeleeuwen tot in de moderne tijd – zijn er juist veel woorden de andere kant op gegaan. In dit artikel bespreek ik een aantal Nederlandse woorden die in het Engels terecht zijn gekomen.

Selectie

Onderstaand overzicht laat een selectie van achttien Engelse woorden van Nederlandse oorsprong zien. Onder de afbeelding bespreek ik noemenswaardige woorden.

Middelnederlands en Nieuwnederlands
Het Middelnederlands is een parapluterm voor de dialecten in ons taalgebied zoals die tussen 1150 en 1500 gesproken werden. Het Nieuwnederlands is de fase in de 16e en 17e eeuw.

In de eerste kolom staat het hedendaagse Engelse woord. De tweede kolom toont het Nederlandse woord waar het vandaan komt. Onder elk woord in die kolom staat de taalfase van het Nederlands waarin het door het Engels is overgenomen. In de laatste kolom staat de betekenis ten tijde van de ontlening.

Hollands

Waar woorden tegenwoordig gewoonlijk uit standaardtalen overgenomen worden doordat daar het meeste contact mee is, waren vroeger de dialecten de voornaamste bron. Dat komt doordat het Standaardnederlands een relatief recent fenomeen is. Die taal wordt pas sinds de twintigste eeuw op grote schaal gesproken; rond 1900 sprak nog maar vijf procent van de Nederlanders Standaardnederlands volgens een schatting van Van der Horst. Voor België zal dat aantal nog kleiner zijn geweest.

Engelstaligen zijn voornamelijk in contact gekomen met sprekers van de dialecten uit ons taalgebied – dat wil zeggen: de Germaanse talen die het niet tot standaardtaal geschopt hebben. Het meeste contact was er met zeevarende mensen uit de Lage Landen en dan vooral met Hollanders, die een Hollands dialect spraken. De woorden cookie en pinkie laten bijvoorbeeld het Hollandse verkleinwoordachtervoegsel -ie zien, dat nu nog te horen is in koekie en pinkie.

Heen en terug

Sommige woorden hebben we later in verengelste vorm teruggekregen. Neem cruisen, dat van kruisen komt. Het betekent bij ons nu ‘een cruise maken; rondrijden om gezien te worden; rondgaan op zoek naar seksueel contact’. De betekenissen die to cruise uit het Nederlands overnam, waren ‘de zee doorkruisen; heen en weer varen’. Zelf komt kruis overigens van het Latijnse crucem, de vierde naamval van crux ‘kruis’.

Snacken is nog zo’n terugontleend geval. Het komt van to snack, dat zelf weer komt van het Middelnederlandse snacken (de toenmalige spelling van snakken) ‘(begerig) happen’.

Skate – een rollerskate of inlineskate – stamt af van ons eigen schaats. Oorspronkelijk was het in het Engels skates in het enkelvoud, maar doordat dat op een meervoud leek, verloor het de -s.

Je verwacht het niet

Op Twitter heb ik eerder een Engelstalig overzicht geplaatst. Sommige mensen reageerden vervolgens verbaasd op een aantal woorden. Ze hadden bijvoorbeeld niet verwacht dat Santa Claus van Sante Klaas komt, een van de vele dialectbenamingen voor Sinterklaas. De folkloristische figuur, die op onze Sinterklaas gebaseerd is, heeft in de Amerikaanse cultuur een heel nieuwe achtergrond en rol gekregen.

Ook maelstrom zorgde voor verbazing. Omdat de Scandinavische talen leenvertalingen van dat oorspronkelijk Nederlandse woord hebben gemaakt, zoals het Deens met malstrøm, dachten sommigen dat het woord uit die taalfamilie kwam. Dat is ook niet zo gek, want maelstroom was de benaming voor een vermeende draaikolk voor de kust van Noorwegen.

Iceberg lijkt van Engelse oorsprong te zijn, maar dat is het niet: de Engelse evenknie van ons berg is barrow. Vergelijk marrow voor merg.

Apartheid?

Veel twitteraars lieten me weten dat ik apartheid vergeten was te vermelden. Nu ik heb ik sowieso maar een selectie woorden genomen, maar apartheid heb ik met opzet niet vermeld. Apartheid is namelijk niet aan het Nederlands maar aan het Afrikaans ontleend. Het Afrikaans is deels uit Nederlandse dialecten voortgekomen, maar het is allesbehalve Nederlands.

Het woord apartheid met de betekenis ‘rassenscheiding’ is pas in het Afrikaans ontstaan. Het Nederlands heeft het in die betekenis later weer uit het Afrikaans overgenomen. Eerder betekende apartheid bij ons ‘het apart zijn’, zoals boosheid ‘het boos zijn’ betekent en bewusteloosheid ‘het bewusteloos zijn’.

Meer

Prof. dr. Nicoline van der Sijs heeft enkele uitleenwoordenboeken geschreven. Die gaan over woorden die talen uit het Nederlands hebben overgenomen. De werken zijn gratis te raadplegen op internet. Scroll op deze pagina naar de sectie Uitleenwoordenboeken: https://etymologiebank.nl/werken