Soms leen je iets uit wat je vervolgens jaren later in onherkenbare staat terugkrijgt. Dat is wat er gebeurt met terugontleningen: woorden die eerst ontleend worden door een andere taal en daar dan later uit terugkomen in de eigen taal. In de tussentijd kunnen ze qua vorm en betekenis heel wat veranderen.
Neem het Middelnederlandse woord snacken [ˈsnɑkən] (dat op hakken rijmt). Het betekende destijds gretig toehappen. In de dertiende eeuw kwam het in het Middelengels terecht. Daar werd het aanvankelijk ongeveer hetzelfde uitgesproken: [ˈsnakən], maar in de daarop volgende eeuwen ging het woord mee met de veranderingen die het Engels doormaakte: het werd uiteindelijk to snack [snæk]. Het kreeg ook een andere betekenis: een lichte maaltijd eten of een tussendoortje eten.
In de twintigste eeuw kwam het woord terug in het Nederlands, de taal van herkomst. Het werd snacken en kreeg de Nederlandse klinker van bed: [snɛkə], want wij kennen de Engelse /æ/ niet. Door de opgelopen klank- en betekenisveranderingen wordt snacken niet meer geassocieerd met het woord waar het ooit vandaan kwam: snakken, dat intussen verlangen is gaan betekenen.
Snacken en snakken vormen nu een zogeheten doublet: twee woorden van dezelfde oorsprong in dezelfde taal. In het Engels vormt to snack overigens een doublet met to snatch, het erfwoord met dezelfde Germaanse oorsprong als snakken.
Op de drie afbeeldingen hieronder vind je nog acht van zulke doubletten. De linkervorm is altijd thuisgebleven; de terugontleende rechtervorm heeft een lange omzwerving gemaakt.
Taal aan de wandel 
Hallo Yoïn
Ik heb een taalvraag die me al decennia intrigeert.
Ik vind in het Frans en Spaans vele woordenduo’s waarbij het Franse woord begint met F, terwijl de Spaanse vertaling een H als eerste letter heeft.
Voorbeelden:
femelle – hembra / fer – hierro / fil – hielo / faim – hambre / fée – hada / faire – hacer / farine – harina / le fait – el hecho / le frère – el hermano / hogar – foyer / fuir – huir, enz.
Heeft u daar een verklaring voor? Sorry als dit item reeds eerder op uw website aan bod kwam.
Vriendelijke groeten
Bart Devlieger
+32479562382
LikeGeliked door 1 persoon
Dag Bart,
Dat item is nog niet aan bod geweest – en was dat wel zo geweest, dan had ik de vraag nog steeds met plezier beantwoord.
Al uw voorbeeldwoorden gaan terug op Proto-Romaanse oftewel Volkslatijnse (hierna: VL.) woorden die met de klank /f/ begonnen.
Enkele van uw voorbeelden met hun herkomst:
Fr. ‘fer’ & Sp. ‘hierro’ < VL. *ferru
Fr. 'fée' & Sp. 'hada' < VL. *fata
Fr. 'fait' & Sp. 'hecho' < Vl. *factu
In het Frans is die /f/-klank bewaard gebleven. In het Spaans raakte hij daarentegen op drift.
Er zijn drie veranderingsfases geweest:
1.) De /f/ veranderde in fase 1 van articulatie en dus van klank. Hij werd de klank die je voortbrengt als je gewoon blaast.
Als u eerst de /f/ van 'feest' maakt en daarna doet alsof u een kaars uitblaast, voelt u het verschil in de lipstand. Zo'n blaas-f kunnen we fonetisch noteren als /ɸ/.
2.) In fase 2 veranderde die blaas-/ɸ/ in een /h/. Het verschil daartussen is vrij klein.
Als u weer doet alsof u een kaas uitblaast maar u opent nu de lippen wat verder, komt u automatisch uit op een /h/. Deze verandering vond plaats in de Oudspaanse taalfase.
In het Oudspaans werd aanvankelijk nog gewoon een f geschreven. We zien dus vormen als 'fierro', 'fada' en 'fecho', maar die f werd dus als /h/ uitgesproken. Later verschijnt ook de nu gebruikte spelling met een h. Men werd zich ervan bewust dat zijn f anders klonk dan in buurtalen.
3.) In fase 3 viel die /h/-klank weg. De /h/ is een vrij instabiele klank, die het in veel talen niet lang uithoudt. Neem de 'stille h' in bijvoorbeeld het Frans en het West-Vlaams.
Spaanse woorden als 'hierro, 'hada' en 'hecho' raakten hun /h/-klank dus kwijt, maar de spelling is niet meer aangepast: die weerspiegelt nog altijd de Oudspaanse situatie.
Hier en daar heeft het Spaans de Latijnse f behouden, zoals in 'fuerte' (< VL. *forte, vgl. Fr. 'fort') en 'flor' (< VL. *flore, vgl. Fr. 'fleur').
Ik hoop dat ik een duidelijk antwoord heb kunnen geven. Mocht dat niet zo zijn, dan hoor ik het graag!
Vriendelijke groeten,
Yoïn
P.S. Voor de volledigheid: er worden in het Spaans ook h's geschreven die ofwel al in het Latijn niet meer werden uitgesproken (zoals in 'haber', van 'habēre', dat al in de 1e eeuw n.C. klonk als 'abēre'), ofwel een hulpletter zijn (zoals in 'huevo', waarin de letter werd geïntroduceerd om te voorkomen dat het h-loze 'uevo' gelezen werd als 'vevo').
LikeLike
Dag Yoïn
Bedankt voor het snelle en interessante antwoord. Heeft u al die antwoorden steeds “paraat”? 😉
Blijft er mij nog één vraag: wat zou het criterium kunnen geweest zijn waardoor het ene Latijnse woord de beginletter F kon behouden, terwijl een ander zijn begin-F liet vervangen door een H?
Fuerte en flor zijn courante basiswoorden. Normaal gezien ondergaan de frequent gebruikte woorden de (grootste) fonetische evoluties. Maar in deze situatie zijn het blijkbaar de niet-courante woorden die “aangetast” werden door hun F- in H- te veranderen.
Als u deze vraag nog kunt beantwoorden, dan is mijn zoektocht helemaal volbracht. 😉
Waarvoor dank!
Vriendelijke groeten
Bart
LikeGeliked door 1 persoon
Dag Bart,
Heel graag gedaan!
De hoofdgedachte had ik in dit geval paraat, maar ik zou nergens zijn zonder de juiste naslagwerken. 🙂
Aan de oorzaak van het behoud van de /f/ in ‘fuerte’ en ‘flor’ was ik in mijn vorige antwoord per ongeluk voorbijgegaan.
Wat u zegt over frequent gebruikte woorden die de grootste fonetische evoluties ondergaan, is helemaal juist. Ik heb echter foutief de indruk gewekt dat het behoud van de /f/ in ‘fuerte’ en ‘flor’ een toevalligheid was. In feite hebben we te maken met een regelmatige uitzonderingsregel op de klankverandering:
de /f/ veranderde niet in een /h/ als daar een /l/, /r/ of /w/ (‘ue’) op volgde:
flor, flaco, flanco
frío, frente, fruta
fuego, fuera, fuente
Naast ‘fuego’ heeft wel ‘huego’ bestaan, een nu verouderde vorm. In het geval van de /w/ was het dus geen vaste regel. Dat komt wellicht doordat /l/ en /r/ echte medeklinkers zijn, terwijl de /w/ dicht bij de oe-klank ligt. De /w/ wordt daarom ook wel een halfklinker genoemd. De /j/-klank in ‘hierro’ is ook zo’n halfklinker (familie van de klinker /i/), maar hij kon de verandering van /f/ in /h/ niet blokkeren.
Tot slot voor de volledigheid: /fl/ veranderde soms ook in de huidige LL:
flamma > llama
Vriendelijke groeten,
Yoïn
LikeLike